(عکس فوق متعلق به حاج جلیل مس فروشان متولد 1264 شمسی)
این متن بر اساس مستندات اداره ثبت احوال و بایگانی روزنامه های استان زنجان نوشته شده است.
در اواسط قرن پیش حوالی سالهای 1250 ،طبق مستندات موجود فردی به نام کربلایی خلیل مسچی {مسچی در زبان ترکی به معنای مس فروش} همراه برادرش ، در خطه ی آذربایجان ، منطقه خمسه (زنجان امروزی) در محله ی حق وردی سکونت داشت .
ایشان تنها استادانِ صنعتِ ریخته گری و نورد و دواتگری ظروف مسی در شمال غرب ایران بودند.
از برادرِ کربلایی خلیلِ مسچی به علت آتش سوزی ثبت احوال زنجان ، در چند دهه قبل اطلاعات موثقی متاسفانه در دست نیست .
اما خلیل پنج فرزند به نام های جبار ، جلیل ، جواد ، معصومه ، مستوره داشت ایشان از خانواده های اصیل زنجانی بودند که جزو ثروتمندان زنجان به شمار میرفتند.
که البته در زمان قحطسالی در سال های 1290 تا 1300 یعنی زمان دوران قاجار و حکومت احمد شاه خلیل #مس_فروشان هفتگی چندین نوبت خوراک گرم و تازه نذری میدادند. و بخشش و گشاده دستی از خصلت های ایشان بوده.
پسران او در دوران کودکی و نوجوانی حرفه #مسگری را از پدر خویش آموختند و بدین ترتیب پدر و پسران به صورت خانوادگی به این شغل مشغول بودند و ظروف و مایحتاج آن روزگار را با تلفیق ذوق و هنر و صنعت آن زمان با دستان زحمتکش و بدون هیچگونه امکانات مدرنی به مرحله تولید و فروش میرساندند .
پسران وی پس از رسیدن به مرحله نوجوانی با حمایت پدر پا را فراتر گذاشته و شروع به تجارت مس نمودند و جهت فروش محصولات خود به شهر های دور و نزدیک نظیر :تهران ، قزوین ، تبریز ، اصفهان ،کاشان ،کرمان ، یزد و آذربایجان شوروی سفر میکردند و کاروان تجاری مخصوص خود را داشتند ایشان در سن میانسالی ضمن همین سفر های تجاری به مکه مشرف گردیدند و از آن پس اهالی زنجان پسران کربلایی خلیل را با لقب حاج جبار ، حاج جلیل ، حاج جواد نام میبردند .
بعد از فوت کربلایی خلیل و دستور اجباری شدن سجل یا شناسنامه توسط رضا شاه {پهلوی اول} ماموران ثبت احوال در تاریخ 1307 شهرت برادران را به دلیل داشتن کاروان تجاری مس که از افراد زیادی تشکیل میشد مس فروشان گماشتند ، به جرات میتوان گفت که خاندان مس فروشان از پیشکسوتان مس زنجان هستند که برند مس زنجان را آوازه کشورمان کردند و بسیاری از زنجانی ها در قبال این خانواده آغاز به کار کردند .
حاج جبار مس فروشان {برادر بزرگتر حاج جلیل} دارای یک فرزند پسر بود که بعد از فوت ایشان در سال 1315 نسلشان ادامه پیدا نکرد .
حاج جواد مس فروشان برادر کوچک حاج جلیل نیز در سال 1224 در حین سفر کاری به آذربایجان شوروی گرفتار راهزنان گردنه میشود و کاروان ایشان متواری میگردند و مس های ایشان را به غارت بردند و خود حاج جواد را نیز با ضربه ای به سرش به قتل رساندند که پس از 6 ماه خانواده از فوت ایشان خبر دار میشود و همسر ایشان فرزندانش را به تهران میبرد که نوادگان ایشان در تهران در صنعت فولاد و طلا فعالیت میکنند.
اما حاج جلیل مس فروشان بعد از فوت پی در پی پدر و برادرانش به انجام امورات خیریه ای میپردازد از آنجایی که در محله ی حق وردی زنجان دارای املاک زیادی بودند اولین یتیم خانه خصوصی زنجان را بنا میکند اما از چرخش روزگار و فشار های روحی دچار سکته قلبی میشود و ایشان نیز دار فانی را به وداع میخاند و فرزندان ایشان نیز یتیم میشوند . اما فرزند بزرگ ایشان با تلاش و پشت کار به تحصیلات میپردازد . مهندس محمد ولی مس فروشان ضمن تحصیل راه پدر را نیز ادامه میدهد و به سبکی نوین تر از قبل به تنهایی در صنعت مس فعالیت میکند و به فروش مصنوعات صنعتی مس میپردازد . گفتنی است که ایشان در زنجان به امورات حقوقی مردم میپرداخت و اهالی زنجان وی را به عنوان کارشناس امور حقوقی و وکیل قبول داشتند ایشان نیز از حق افراد ضعیف و روستاییانی که به زنجان مهاجرت کرده بودند دفاع میکرد و به حل و فصل دعاوی میپرداخت . وی فرزندانش را به تحصیل دعوت کرد و فرزندان نیز به نصیحت پدر گوش دادند و مدارج بالای دانشگاهی را اخذ کردند که فرزند بزرگ ایشان رحیم مس فروشان کارشناسی برق دانشگاه تهران را اخذ کرد و پسر کوچتر ایشان محمد مجید مس فروشان کارشناسی ارشد دانشگاه الکترونیک شیراز را اخذ نمود که امروزه اولین و بزرگترین تولید کننده برق اضطراری ups در ایران میباشد .
(عکس فوق متعلق به محمدولی مس فروشان متولد 1312 در زنجان است)
زنده یاد حاج رحیم مس فروشان (1338 . 1396) نوی حاج جلیل و فرزند ارشد مهندس محمد ولی مس فروشان ضمن اینکه اولین سیم پیچ زنجان بودند ؛ در دوران دفاع مقدس به جبهه های جنگ علیه استعمار شتافته و در مریوان مسئولیت امور موتوری را عهده دار شدند . ایشان بعد از جنگ از موقعیت خود سوء استفاده نکرد و مجددا به صنعت برگشته و به زندگی عادی خود ادامه داد . در پی پیشه اجدادی خویش در حوزه صنعت مس نیز به فعالیت پرداخت و موفقیت های چشمگیری بدست آورد. وی اقدام به تحقیق در زمینه ژئوفیزیک نمود و در حوزه سنگ های معدنی فلزی حرفی برای گفتن داشت . در پامنار تهران جزو بازاریان ردیف اول بحساب شمرده میشد که بصورت تخصصی به خرید و فروش شمش مس و روی و سرب مشغول بودند .
وی اولین تولید کننده ی خوصوصی مس کاتدی در ایران بود که توانست از معدن خصوصی خود واقع در روستای چهرآباد شهرستان ماهنشان زنجان سنگ مس را استخراج کند و با نام تجاری صایین مس زنگان به مرحله استیصال و فروش برساند که کارشناسان شرکت ملی مس سرچشمه (بزرگترین کارخانه ملی مس ایران) پس از بازدید از کارخانه ایشان که در کیلومتر 3 جاده تبریز واقع بود بسیار شگفت زده شدند .
(عکس سجل یا شناسنامه مرحوم حاج جلیل مس فروشان)
امروزه شرکت صنایع مس فروشان به همت نسل پنجم این خاندان توسط پسران حاج رحیم مس فروشان{ مهندس سینا مس فروشان و مهندس آریانا مس فروشان} ضمن تحمل تحریم ها ، فوت پدر و از دست دادن سرمایه اولیه و سرقت های سنگینی که از ایشان در شروع کارشان در چند مرحله اتفاق افتاد مجددا با دست فروشی ظروف مسی در خیابان های کرج همچنان در راستای پیشه ی گذشتگان خویش استوار و پا برجا قدم در راه بزرگان خود نهادند و این پیشه را ادامه دادند . و اکنون به تولید انواع مصنوعات و ظروف مسی و تعمیرات و سفیدگری آن ها مشغول هستند کارخانه مس فروشان امروزه در استان البرز شهر کرج واقع است که نمایشگاهی جهت شو و ارائه محصولات در جنب کارخانه قرار دارد و همچنین دفتر بازرگانی شرکت مس فروشان واقع در تهران چهارراه ولیعصر جهت انجام امورات بازرگانی مس واقع می باشد قابل توجه است که این مجموعه واحد فروشی در کشور کانادا شهر ونکوور ، برای ایرانیان مقیم خارج از کشور در نظر گرفته تا صنعت و هنر خود و نیاکان خویش را به فرای مرز های کشور صادر نماید و هنر ایرانیان را به رخ جهانیان بکشاند.
ز کوشش به هر چیز خواهی رسید
به هر چیز خواهی کماهی رسید
برو کارگر باش و امیدوار
که از یاس جز مرگ ناید به بار
گرت پایداری است در کارها
شود سهل پیش تو دشوارها
{ملک الشعرای بهار}
با سپاس از وقتی که در اختیار ما قرار دادید
برادران مس فروشان
{مس فروشان نماد کیفیت و اصالت مس زنجان}