هنر قلم زنی روی مس: تاریخچه، سبک ها و راهنمای شناخت آثار
رقص قلم بر جان مس: سفری به دنیای هنر قلم زنی
هنر قلم زنی، هنر دمیدن روح در کالبد سرد فلز است. داستانی که با هر ضربه چکش بر قلم فولادی آغاز می شود تا بر صفحه درخشان مس، نقشی از تاریخ، فرهنگ و احساس را برای همیشه حک کند. این هنر باستانی که قدمت آن به هزاران سال پیش باز می گردد، امروز بیش از هر زمان دیگری زنده است و در دستان استادکاران زنجان و اصفهان، به خلق آثاری بی بدیل ادامه می دهد. این صفحه، یک دعوتنامه است؛ دعوتی برای سفری عمیق به دنیای شگفت انگیز قلم زنی، از شناخت تاریخچه و سبک های آن تا راهنمای تشخیص یک اثر هنری اصیل.
قلم زنی چیست؟ روحی که در فلز دمیده می شود
تصور کنید یک هنرمند، به جای بوم نقاشی، یک صفحه مس درخشان و به جای قلم مو، مجموعه ای از قلم های فولادی و یک چکش را در دست دارد. هنر قلم زنی، دقیقا همین است؛ هنر خلق نقوش و تصاویر بر روی سطوح فلزی، تنها با قدرت ضربه های دقیق چکش بر قلم. در این هنر، استادکار قلمزن مانند یک مجسمه ساز، با ظرافت تمام لایه هایی از فلز را می نشاند تا طرحی که در ذهن دارد، بر جان سخت مس حک شود. این فرآیند، نه یک کار صنعتی، که یک آیین هنری سرشار از صبر و تمرکز است.
اما چگونه می توان روی فلزی چنین سخت، نقوشی چنین ظریف خلق کرد؟ راز این هنر در ماده ای ساده و سیاه نهفته است: قیر. قبل از شروع کار، داخل یا پشت ظرف مسی با لایه ای ضخیم از قیر پوشانده می شود. این لایه قیر، مانند یک تکیه گاه محکم اما انعطاف پذیر عمل می کند؛ هم از سوراخ شدن یا پاره شدن ورق مس در اثر ضربات جلوگیری می کند و هم ارتعاشات چکش را جذب کرده و به استادکار اجازه می دهد تا با دقتی بی نظیر، طرح خود را پیاده کند.
سپس استادکار قلمزن، با ده ها قلم مختلف که هر کدام برای ایجاد یک خط، نقطه یا بافت خاص طراحی شده، روبروی این بوم مسی می نشیند. با آهنگ منظم و ریتمیک چکش، و با عشقی که در هر ضربه جاریست، نقش به آرامی جان می گیرد. گل ها شکوفا می شوند، پرندگان به پرواز در می آیند و داستان های کهن دوباره روایت می شوند. این فرآیند، گفتگوی بی کلام هنرمند با فلز است.
پس از ساعت ها و گاهی هفته ها تلاش، زمانی که داستان به پایان رسید، ظرف مسی حرارت داده می شود تا قیر آب شده و از آن جدا شود. سپس سطح کار تمیز و پرداخت می شود تا درخشش مس نمایان گردد. و آنچه باقی می ماند، نه یک ظرف ساده، که روحی است که در کالبد مس دمیده شده و برای همیشه ماندگار است.
شناخت سبک های اصلی هنر قلم زنی
قَلَم و انواع آن قلم، فلزی از جنس فولاد خشک است که طول آن معمولاً ده الی ۲۰ سانتی و قطر آن متغیر است. انواع قلم های مورد استفاده در قلمزنی ظروف مسی دارای اشکال، نوک و آج های گوناگون اند و هر یک از آن ها نامی خاص دارد. قلم ها را بر اساس نوک آنها به دو نوع آج دار و بدون آج تقسیم کرده اند. نوع دیگر تقسیم بندی قلم ها عبارتند از: قلم های ریزه کاری و قلم های برجسته کاری.
- سنبه : برای اجرای طرح اولیه و روسازی طرح و تزئین زمینه کار از این قلم استفاده می شود، این قلم دارای نوک مخروطی شکل، شبیه نوک مداد است
- پرداز : برای رسم کردن خطوط طراحی و رو سازی و گل ها و خط اندازی طرح و خطوط بدست آمده از قلم سنبه، از قلم پرداز استفاده می شود. مقطع این قلم کشیده و از دو سمت دارای آج به صورت اُریب است
- نیم بر : از این قلم برای آشکار کردن خطوط طراحی شده و ثابت کردن اثر خط بر روی لوح فلزی استفاده می شود. سطح مقطع نوک این قلم مانند نوک پیچ گوشتی و فاقد آج است
- گرد سواد : برای سایه اندازی، ایجاد بافت روی فلز و فرو بردن زمینه کار و تزئین نقوش حیوانی و انسانی از این قلم استفاده می شود و با این قلم طرح را از زمینه کار جدا می کنند.سطح مقطع این قلم آج دار و مستطیل شکل است
- گر سوم : برای ساخت سطوح با نقوش دایره ای به صورت برجسته و منظم و سایه روشن کردن سطح فلز از این قلم استفاده می شود این قلم آج دار و بر دو نوع است: قلم گر سوم یک رج و قلم گر سوم دو رج، که نوع یک رج آن دارای یک ردیف حفره های ریز است و نوع دو رج آن دارای دو ردیف حفره است که به وسیله این حفره ها روی لوح ایجاد نقش می کند.
- یک تو : این قلم در نوک مقطع خود دارای نقوشی شبیه دایره است و از آن برای ایجاد بافت در گل ها و حاشیه سازی استفاده می شود. نوک آن مخروطی شکل با مقطعی گرد است و در اندازه های ریز و درشت ساخته می شود
- دو تو : این قلم نیز مانند قلم یک تو مخروطی شکل در سطح مقطع آن دارای دو دایره کوچک در نوک و بدون آج است، که از آن برای تزئین زمینه کار استفاده می شود
- ناخنی : برای ایجاد نقوش تزئینی و خطوط منحنی و رو سازی طرحها از این قلماستفاده می شود و نوک مقطع آن شبیه ناخن دست انسان است و در ایجاد نقوش شبیه فلس ماهی، موی انسان، یال اسب و… از آن استفاده می شود
- بادامچه : سطح مقطع نوک این قلم بادامی شکل و آج دار است و از آن برای ساخت گل و برگ و تزئین زمینه لوح فلزی استفاده می شود
- کف تخت: نوک این قلم در مقطعی شبیه مربع یا مستطیل و دارای انواع ریز و درشت است که از آن برای فرو بردن و مسطح کردن زمینه طرح استفاده می شود
- نیم ور : سطح مقطع آن شبیه ذوزنقه است و دارای دو نوع آج دار و بدون آج است و از آن برای فرو بردن و پایین نشستن زمینه و جدا سازی طرح، از زمینه استفاده می شود
- نیم بر کلفت : با این قلم خطوط اصلی نقش را فرو برده و کار را برجسته میکنند. سطح مقطع آن بیضی شکل و منحنی و بدون آج است
- قلم گیری: از این قلم برای لایه برداری سطح فلز و برای کندن و ایجاد شیار به شکل تراش فلز استفاده می شود نوک آن تیز، شبیه سر نیزه، و فاقد آج است
- بادامی ساده یا درختی: از این قلم برای ایجاد نقوش چند پر و تزئین زمینه استفاده می شود. سطح مقطع آن شبیه میوه بادام و بدون آج است و سطح مقع آن را توخالی و لبه دار میسازند
- خُشه: از ایناز این قلم برای برجسته سازی استفاده می شود و سطح مقطع آن مدور و بدون لبهو صیقلی است. قلم تیزبُر نوک این قلم تیز و با برنده و از آنبرای برش و مشبک کردن فلز استفاده می شود. سطح مقطع آن شبیه پیچ گوشتی و بسیار تیز است.
گالری آثار قلم زنی: هنر را به خانه بیاورید
اکنون که با این هنر شگفت انگیز آشنا شدید، می توانید تجلی آن را در ظروف کاربردی و دکوری ما مشاهده کنید:
- برای دکوراسیون و دیوارها: هنر قلم زنی در تابلوهای مسی قلم زنی ما به اوج خود می رسد و می تواند به نقطه کانونی دکوراسیون شما تبدیل شود.
- برای پذیرایی و میزبانی: شکوه این هنر را در سینی های مسی قلم زنی ، گلدان های مسی و آینه و شمعدان های مسی ما بیابید.
- ظروف خاص و کلکسیونی: از شکلات خوری های قلم زنی گرفته تا دیگر آثار فاخر، هر کدام یک هدیه بی نظیر هستند.
چگونه یک اثر قلم زنی اصل را تشخیص دهیم؟
- امضای هنرمند: آثار ارزشمند معمولا دارای امضای حک شده استادکار هستند.
- ظرافت و یکنواختی: نقوش باید یکدست، تمیز و بدون خطوط اضافی باشند.
- عمق قلم: در سبک برجسته، عمق و برجستگی باید متناسب و هنرمندانه باشد.